Te Rito gets a sector-led restart
1 June 2023

Te Rito is a web-based national information repository that enables learner and ākonga information to follow them throughout their education.
Kei roto a Pāpā Hēmi Epiha (Ngāti Rēhia) i te 11 ōrau o ngā pākeke Māori, e ai ki ngā tatauranga whakamutunga, e matatau ana ki te reo.
Ka rawe kē ki a ia te reo Māori. Ka whakamahia e ia te reo i roto i tōna wāhi mahi, i te kāinga, i a ia e whakahoahoa ana... i ngā wā katoa ka taea e ia te kōrero Māori te whakatītina.
He tokoiti te hunga pērā i a Pāpā Hēmi he pērā te āhua. Mai i te tau 1996 e āta heke haere ana te maha o te hunga kōrero Māori.
“He āhuatanga tino nui te reo ki a tātau te Māori. E kore e taea ēnei mea e rua te wehe.”
He kaiako anō a Pāpā Hēmi i Te Kura Kaupapa Māori o Whangaroa i Te Whanga o Matauri. Pērā i ngā kaiako reo katoa ka pai ki a ia ngā rauemi hou mā ngā ākonga e ngākaunui ana ki te ako i te reo Māori.
“Me whakamahi te reo Māori i ngā wāhi katoa, i ngā wā katoa e taea ana. He mea ahurei tō tātau reo, ā, he whakatinana mai i ā tātau pūrākau, hītori hoki,” te kī a Pāpā Hēmi.
“Whakaarohia tētahi ao e taea ana e koe āu ake kōrero te whakaputa, i tōu ake reo. Mēnā ka taea e tātau tēnā āhuatanga te whakatūturu, ka tautokona e mātau ēnei tamariki – Māori mai, Tauiwi mai – e tuku kōwhiri nei mō te reo e hiahia ana kia whakaakona rātau.”
Kei te rapu Te Tāhuhu o te Mātauranga i ngā kaikōrero paki reo Māori hei āwhina ki te whakatinana mai i te hītori Māori mō ngā ākonga reo Māori.
Hei tā te Ūpoko Mātauranga Kōhungahunga me Te Paetae Ākonga Whakakapi o Te Tāhuhu, a Pauline Cleaver, kei te kimi rātau i ngā kaikōrero paki mai i ngā iwi, hapū, whānau, pūkenga hītori, rōpū kaitiaki me ngā whakahaere hei āwhina ki te whakapuaki i ngā kōrero Māori o nehe.
“He kikorua te kaupapa: he tuku ratonga reo tino kounga mā ngā ākonga reo Māori, me te tautoko i ngā hononga mātauranga kaha me ngā iwi, whānau, hapori hoki e tino whai take ana ki te whakatutuki i ngā putanga reo tino kounga me te mātauranga mō ngā ākonga o te reo Māori,” tāna kī.
“He āhuatanga tino whakahirahira te reo Māori i roto i te pūnaha mātauranga o Aotearoa, ā, me tautoko te reo i roto i te pūnaha mātauranga me ngā hapori kia puāwai te reo Māori.”
Kua wehea mai e te Kāwanatanga te $1.9 miriona hei waihanga i ngā rauemi akoranga hou hei whakamahi i roto i ngā ara reo Ingarihi me te rumaki reo Māori, e whakaakona ana te reo Māori ki ngā tamariki i waenga i te 0 me te 18 tau.
Hei tīmatanga, kei te rapu te Tāhuhu i ngā pūrākau ā-rohe, mōhiotanga ā-rohe rānei mō te:
Ngā pūrākau e pā ana ki te hītori o Aotearoa, hei tauira, ngā pakanga whenua Māori, Ngā Tāngata Rongonui, Ngā kōrero o neherā.
Ko ngā pūrākau e pā ana ki ngā tūtakitanga tuatahi i waenga i te Māori me te Pākehā i ngā tau 250 ki mua, hei tauira, ngā tikanga tuku iho e pā ana ki te rerenga me te whakatere moana, me te hōpara whenua.
Ngā pūrākau mō te hunga i whai wāhi nui atu ki ngā mana wāhine i Aotearoa.
Mō ētahi atu kōrero me te tuku i ō tono marohi, haere ki
www.education.govt.nz/te-aho-ngarahu(external link).
Ka mahi tahi ngā tono ka waimarie me ō mātau mātanga marautanga, whakaputaranga hoki hei whakawhanake mai i ā rātau kōrero ki roto i ngā rauemi whānui mō te akomanga
(hei tauira, matihiko, ataata, tā).
BY Education Gazette editors
Education Gazette | Tukutuku Kōrero, reporter@edgazette.govt.nz
Posted: 9:00 am, 28 August 2017
1 June 2023
Te Rito is a web-based national information repository that enables learner and ākonga information to follow them throughout their education.
8 June 2023
Te Mātaiaho | the refreshed curriculum will support every ākonga (learner) to experience success in their learning.
6 June 2023
Schools’ Pride Week Aotearoa is led by InsideOUT, a national organisation that works with youth, whānau, schools and communities to make Aotearoa a safer place